Στις τρέχουσες γεωπολιτικές ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή, η σύγκρουση στη Λωρίδα της Γάζας δεν είναι απλώς μια τοπική σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς.Η άποψη του Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου, διεθνολόγου -
Αντιπροσωπεύει, σε ευρύτερο επίπεδο, τη δοκιμασία της ισχύος των περιφερειακών συνασπισμών και τη δυνατότητα επανακαθορισμού των στρατηγικών ισορροπιών. Από αυτή την οπτική, οι εξελίξεις μπορούν να ιδωθούν ως μια στρατηγική ήττα για την Τουρκία και ως μια έμμεση νίκη για το «τρίγωνο» Ισραήλ – Κύπρος – Ελλάδα.
Η Τουρκία. ως κατ’ εξοχήν υποστηρίκτρια της Χαμάς και με πολιτικές που προβάλλουν τον αντιισραηλινό πόλο στην περιφέρεια, τοποθετούσε τον εαυτό της, θεωρητικά, ως την κύρια δύναμη που θα μπορούσε να εκφράσει έναν αραβικό/μουσουλμανικό συνασπισμό εναντίον της ισραηλινής ισχύος. Ομως, οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι αυτός ο ρόλος δεν μεταφράστηκε σε αποτελεσματική επιρροή ή αποτροπή. Η στρατιωτική ισχύς του Ισραήλ αποδείχθηκε ικανή να αντέξει τα πλήγματα, να ελέγξει τα πεδία μάχης και να επιβάλει -έστω με δυσκολία και κόστος- την εκεχειρία υπό όρους που δεν ικανοποιούν σε μεγάλο βαθμό τη Χαμάς. Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκία φαίνεται να μην κατάφερε να «αξιοποιήσει» την κρίση ως μοχλό επιρροής, αλλά να περιοριστεί ως θεατής ή υποστηρικτής με περιορισμένα μέσα.
Επιπλέον, το «σύμπλεγμα ασφαλείας» Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας έχει αναδειχθεί σε πιο ικανό στρατηγικό και συμμαχικό υπόδειγμα. Η ενίσχυση διμερών και τριμερών στρατιωτικών συνεργασιών, ασκήσεων, ανταλλαγών πληροφοριών και συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας καθιστά αυτό το τρίγωνο έναν σταθερό πυλώνα περιφερειακής ασφάλειας, σε αντίθεση με τον ρόλο της Τουρκίας που δείχνει όλο και περισσότερο απομονωμένος. Η αναλογία ισχύος γέρνει υπέρ του άξονα Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας, ιδιαίτερα καθώς το Ισραήλ καταφέρνει να διατηρεί επιχειρησιακή ευελιξία στη Γάζα, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί ισχυρές δυνατότητες συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Μια κρίσιμη εξέλιξη είναι το ενδεχόμενο το Ισραήλ, αφού ολοκληρώσει πλήρως την ικανοποίηση των βασικών του στόχων στην πολεμική σύγκρουση, δηλαδή την απελευθέρωση των ομήρων και την εξουδετέρωση των πυρήνων αντίστασης της Χαμάς, να επιδιώξει απεμπλοκή από μια παρατεταμένη πολεμική δέσμευση στη Γάζα. Μια τέτοια απεμπλοκή, εφόσον γίνει με όρους που διατηρούν τις ουσιώδεις στρατηγικές του ισορροπίες, θα δώσει στο Ισραήλ τη «βαρύτητα» να μεγεθύνει τις δυνατότητες της συνεργασίας του με την Κύπρο και την Ελλάδα στον τομέα των υποδομών, της ενέργειας και της αμυντικής συνδιαμόρφωσης.
Ενα τέτοιο ενδεχόμενο θα επιτρέψει την εμβάθυνση της συνεργασίας των τριών χωρών σε θέματα ενεργειακής αξιοποίησης, αμυντικής ανάπτυξης και διπλωματικής συνεργασίας.
Η Ελλάδα και η Κύπρος, μέσω του τριγώνου συνεργασίας με το Ισραήλ, έχουν θέσει ως κεντρικό στόχο τη διασύνδεση του ορυκτού πλούτου της ανατολικής Μεσογείου (π.χ. κοίτες φυσικού αερίου μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου) με την Ευρώπη, ιδίως μέσω αγωγών, υποθαλάσσιων δικτύων (όπως το σχέδιο EastMed) ή μέσω τερματικών υγροποίησης (LNG) – («Energy Triangle»). Με την απεμπλοκή, το Ισραήλ θα μπορέσει να διαθέσει περισσότερους πόρους και πολιτική σταθερότητα για να υποστηρίξει την υλοποίηση αυτών των έργων, τα οποία μπορούν να ενισχύσουν ενεργειακή αυτονομία και γεωστρατηγικό βάρος για τις τρεις χώρες.
Ταυτόχρονα, η συνεργασία σε αντιαεροπορικά συστήματα, κοινό επιχειρησιακό «μάτι» (ραντάρ, δορυφόροι, πληροφορίες), από κοινού ασκήσεις και logistics, μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερη βαθμίδα ολοκλήρωσης, ιδίως όταν το Ισραήλ δεν θα απορροφάται αποκλειστικά από την πολεμική κρίση. Ενα πιο «ανοιχτό» Ισραήλ θα είναι σε θέση να επενδύσει περισσότερο στο αμυντικό δίκτυο με την Κύπρο και την Ελλάδα.
Τέλος, η Ελλάδα και η Κύπρος μπορούν να αναδείξουν τον ρόλο τους ως «γέφυρες» ανάμεσα στη Δύση και τη Μέση Ανατολή, προσελκύοντας επενδύσεις, μεταφορικές ροές, τεχνολογικά projects. Η απεμπλοκή του Ισραήλ… απελευθερώνει τη δυνατότητα να αναδείξουν την ασφάλεια και τη συνεργασία ως αξιόπιστες και θετικές.
Από αυτή την οπτική, η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε μια ευκαιρία: να σταθεροποιήσει τη θέση της στο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας, να ενισχύσει τις ενεργειακές προοπτικές της και να αναδείξει τον ρόλο της ως πυλώνα σταθερότητας στην ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι μια τέτοια αναδιάταξη θα εγείρει αντεπιθέσεις, ιδίως από την Τουρκία.
Δύο είναι οι βασικές αιτίες για τον πιθανό μελλοντικό ανασχηματισμό της ενασχόλησης της Τουρκίας στη Γάζα: η στρατηγική αναθεώρηση και αυτοϊδεολογία και η διπλωματική και ενεργειακή πρόκληση.
Η τουρκική εξωτερική πολιτική έχει σημαντικό στοιχείο αυτοπροβολής και σχέδιο επανόδου ως ισχυρή περιφερειακή δύναμη. Αν δει ότι χάνει επιρροή στη Μέση Ανατολή, θα αναζητήσει τρόπους να επανακτήσει «σύμβολα ισχύος» – και η Γάζα, ως καίριος τόπος αντιπαράθεσης, προσφέρεται ως «μέτωπο επαναδραστηριοποίησης». Η Τουρκία ενδέχεται να επιδιώξει να στηρίξει πολιτικά, υλικά ή διπλωματικά νέα παλαιστινιακά σχήματα, ώστε να επανέλθει στο προσκήνιο.
Καθώς ο άξονας Ισραήλ – Κύπρου – Ελλάδας προσπαθεί να ενισχύσει ενεργειακά δίκτυα και να αποκαταστήσει έργα με όρους που αποκλείουν την Τουρκία, εκείνη μπορεί να επιχειρήσει να «διαταράξει» αυτά τα δίκτυα είτε με ναυτικές επιχειρήσεις στην ανατολική Μεσόγειο είτε με παρεμβολές σε θαλάσσιες ζώνες είτε με πρόκληση αντιπαραθέσεων στο πεδίο της Γάζας είτε με υποστήριξη αντιδραστικών ομάδων. Με άλλα λόγια, η Τουρκία θα προσπαθήσει να αναστείλει την ισχύ του άξονα, επαναφέροντας την ένταση σε κρίσιμα σημεία.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η Ελλάδα πρέπει να κινηθεί με στρατηγική ψυχραιμία, ετοιμότητα και συνεκτικό σχεδιασμό, ώστε να εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία και να αποτρέψει τις μελλοντικές τουρκικές προκλήσεις.